Model i metafora
Komunikacja wizualna w humanistyce
tekst: Maja Starakiewicz
koncepcja wizualna: Jakub Woynarowski i Maja Starakiewicz
wykonanie ilustracji: Jakub Woynarowski
redakcja: Martyna Nowicka
projekt książki i skład: Michalina Mosurek
recenzja naukowa: dr hab. Marta Kurkowska-Budzan
wydawnictwo Korporacja Ha!art, Kraków 2019 Wykresy, schematy i diagramy nie są wyłącznie ilustracjami. Można je dziś uznać za niezbędne narzędzia ułatwiające tworzenie współczesnej humanistyki. Wykorzystując jednocześnie teksty i obrazy, książka w zwięzły sposób przedstawia szereg zagadnień istotnych dla każdego historyka, socjologa czy badacza literatury. Na Model i metaforę składają się teoretyczne podstawy myślenia obrazem, zarys historycznych relacji słowa i obrazu w humanistyce, a także praktyczne wskazówki dla tych, którzy chcieliby korzystać z obrazów w trakcie planowania i pisania tekstów. Inni czytelnicy mogą traktować tę książkę jak przewodnik, ułatwiający poruszanie się w epoce obrazów. Jak przystało na książkę o komunikacji wizualnej, Model i metafora zawiera ponad 150 rysunków wyjaśniających kwestie, które byłyby trudne do omówienia przy pomocy tekstu.
Pomysł na książkę pojawił się pod wpływem obserwacji, że temat projektowania wizualizacji czy infografik jest w prawdzie tematem dość dobrze opisanym, ale zazwyczaj w sposób podręcznikowy (tzn. odnoszący się do tego, jak wykonać pewne czynności projektowe), niejako in medias res. Natomiast tym, co ciągle nie jest wystarczająco omówione jest to, dlaczego w ogóle niektórym rodzajom informacji chcemy nadawać formę wizualną, czym ona zasadniczo jest i w jaki sposób jest różna (ale też w jaki sposób podobna) do informacji przekazywanych przez tekst. Takie ujęcie tematu wydało nam się potencjalnie ciekawe także dla osób nie zajmujących się projektowaniem graficznym, którym może zdarzyć się jednak pośrednie korzystanie z narzędzi typowych dla tej właśnie dziedziny twórczości – a więc dla historyków, historyków sztuki, literaturoznawców i innych osób działających w kręgu humanistyki.
Od samego początku prac nad książką głównym założeniem było łączenie obrazu i tekstu na równych prawach – pokazywanie za pomocą obrazu tego, co trudno opisać słowami i vice versa. Z tego powodu część wizualna książki musiała powstawać równolegle do warstwy tekstowej. Podczas pisania sporządzane były szkice, z których wiele znalazło się, w dopracowanej graficznie formie, w ukończonej książce.
Modelu i metaforze poruszone jest rozległe zagadnienie informacyjnej funkcji obrazów. Może ona realizować się na wiele sposobów (w jednym obrazie mogą one ze sobą współistnieć), wśród których wskazaliśmy cztery główne.
Książka jest próba zebrania wiedzy z wielu dziedzin humanistyki (takich jak np. psychologia, historia nauki, teoria literatury, kartografia), które naświetlają procesy zachodzące podczas nadawania wizualnej formy informacjom. Zauważyliśmy, że zestaw "narzędzi", których używa projektant graficzny jest analogiczny do tych używanych przez twórców map.
Praca nad materiałem wizualnym do książki odbywała się równolegle do pracy nad tekstem – inaczej niż zazwyczaj w przypadku książek ilustrowanych, kiedy to autor ilustracji czy opracowania graficznego otrzymuje gotowy materiał od autora tekstu. Praca ta zaczynała się zawsze od swobodnych szkiców, które następnie należało ponownie przemyśleć, uprościć oraz nadać im formę graficzną spójną ze wszystkimi innymi rysunkami, które miały znaleźć się w książce. W przypadku niektórych rysunków proces ten był wyjątkowo żmudny.
Wśród rysunków zawartych w książce znajdują się zarówno proste schematy i diagramy, jak i „parafrazy" znanych motywów, m.in. jaskini platońskiej (poniżej, rys.1), drzewa Jessego czy średniowiecznej mapy w typie mappa mundi.
