Type:Art & Architectural Competition, "Monument"
Location: Mari Limassol, Cyprus
Project Team:
                       _Marios Christophinis (architect engineer)
                          _Maria Lianou (visula artist)
                            _Alexandros Christophinis (architect engineer)
Year: 2013
  
 

-ΝΕΚΥΙΑ-

* Η Νέκυια είναι η Ραψωδία λ της Οδύσσειας. Ο Οδυσσέας λαμβάνει την ‘εντολή’ από την Κίρκη να κατέβει στον Άδη, για να λάβει χρησμό από τον μάντη Τειρεσία προκειμένου να μάθει από που πρέπει να περάσει για να γυρίσει στην Ιθάκη. 

 Σκοπός του Διαγωνισµού είναι η απονοµή φόρου τιµής στους δεκατρείς νεκρούς της έκρηξης της 11ης Ιουλίου του 2011 στη Ναυτική Βάση Ευάγγελου Φλωράκη στο Μαρί. Η περιοχή µελέτης πρέπει να προσεγγιστεί εξαρχής ως µνηµειακός χώρος, στον οποίο τα ίχνη της καταστροφής, µε σηµαντικότερο τον κρατήρα της έκρηξης, αποτελούν αναπόσπαστο κοµµάτι της ταυτότητάς του ως τόπου µνήµης.   Στόχος του Διαγωνισµού είναι η διαµόρφωση του µνηµειακού χώρου, ώστε η εµπειρία της περιήγησης µέσα σε αυτόν να µνηµονεύει τα γεγονότα και, κυριότερα, τους ανθρώπους που έδωσαν τη ζωή τους προσπαθώντας να εµποδίσουν την καταστροφή.   Εντός αυτής της λογικής η διαµόρφωση του µνηµειακού χώρου θα περιλαµβάνει, µεταξύ άλλων µικρότερων επεµβάσεων, το σχεδιασµό µνηµείου αφιερωµένου στους νεκρούς, ο χαρακτήρας του οποίου (αντικείµενο, γλυπτό, κατασκευή, σύνολο κατασκευών, τοπιακή διαµόρφωση κ.α.) θα καθοριστεί από τους συµµετέχοντες σύµφωνα µε τη δική τους αντίληψη και προσέγγιση της έννοιας της µνηµειακότητας

_Πρόλογος

Η απαίτηση των ΗΠΑ από την Κύπρο να ελλιμενίσει πλοίο (ρωσικών συμφερόντων αφενός κι Ιρανικού φορτίου αφετέρου με προορισμό την ασταθή πολιτικά Συρία και κατά τρίτον κυπριακής σημαίας), καθώς και η κατάσχεση και ατυχής φύλαξη του επικίνδυνου φορτίου στο έδαφός της μετέπειτα, δημιούργησαν για άλλη μια φορά συνθήκες μιας μεγάλων διαστάσεων καταστροφής για τη Μεγαλόνησο.

Οι αιτίες όμως που οδήγησαν στο συμβάν της έκρηξης δεν είναι κάτι καινούριο για τον τόπο. Ξεκινούν από τις απαρχές της ιστορίας του. Η γεωγραφική θέση της Κύπρου ανέκαθεν προσέλκυε χτυπήματα και πιέσεις. Σήμερα η κυοφορία αυτή εκτείνεται μέχρι το σύγχρονο γεωστρατηγικό πλαίσιο της μέσης ανατολής. Κάθε στρατηγικό λάθος εμπερικλείει τον κίνδυνο μιας τραγικής κατάληξης. Η λεπτότητα, αποφάσεων και χειρισμών, αποτελεί και το νοητό όριο ζωής – θανάτου, η υπέρβαση του οποίου εμπίπτει στη σφαίρα των αναρίθμητων δεινών που πέρασε ο ντόπιος πληθυσμός.

 

_ΣΥΝΘΕΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ 

Διαχείριση της μνήμης σε σχέση με το σκοπό του παρόντος Διαγωνισμού Πληγή - Μνήμη - Ίχνος, είναι αρχικά τα τοιχεία που χρησιμοποιούνται μορφολογικά και εννοιολογικά για να μας περάσουν στο στάδιο της Βιωματικής Σκέψης - Ενόρασης - Υπέρβασης. 
Η θυσία των δεκατριών πεσόντων μέσα σε ένα χώρο προορισμένο για την προστασία του ελληνοκυπριακού πληθυσμού του νησιού μακράν ξεπερνά το κλειστό πλαίσιο μιας πληγής που απλά φέρει ο τόπος. Εντάσσεται στο γίγνεσθαι ενός λαού που ήταν και παλεύει να παραμείνει σε αυτό το ακριτικό κομμάτι του Ελληνισμού.
Στο πλαίσιο αυτό, με βάση την πρόσκληση της αναθέτουσας Αρχής για τη δημιουργία ενός Μνημείου, μεθοδεύτηκε και η όλη προβληματική.Στόχος της επέμβασης είναι η χωρική βιωματική διδασκαλία μέσω συμβόλων και συμβολισμών. Άλλωστε η λέξη σύμβολο προέρχεται από το ρήμα «συμβάλλω» που σημαίνει φέρω μαζί μου, μέσα μου. Αυτό που παρέχει κάτι περισσότερο, έχει το ρόλο του μεσολαβητικού στοιχείου μεταξύ των επιπέδων της συνείδησής μας. Το σύμβολο, αν και περιέχει διαφορετικές έννοιες, οδηγεί άμεσα στην ουσία χωρίς να μεσολαβεί η λογική γιατί είναι έκφραση ενός αρχέτυπου.
Μέσω μιας συμβολικής γλυπτικής-αρχιτεκτονικής, προσέγγισης προβάλλεται η αξία της ανθρώπινης ζωής, και της συλλογικής αίσθησης συνοχής και υπευθυνότητας. Η χωρική, βιωματική εμπειρία -διδασκαλία- των παρευρισκομένων, ασχέτως οικονομικής, κοινωνικής, ή άλλης θέσης αναδύει το δίλημμα της ταυτότητας, της διατήρησης, της επιμονής, και της υπομονής. Μια συμβολή στην μόρφωση του ελληνοκυπριακού πληθυσμού, προσφέροντας τιμή, αλλά και προκαλώντας τη κλονισμένη από τα αλλεπάλληλα κτυπήματα κοινότητα.

 
-Με το νου του δύναται να λογαριάζει το μέγεθος του σκότους μαζεμένο απ’ όλες τις νύχτες των αιώνων που κατακλύζουν την Κύπρο-.

 

 Έτσι το πέρασμα αυτό τέμνει την εξελικτική πορεία του επισκέπτη σε δύο μέρη, (του πριν και του μετά).  Και ο πυθμένας ένα ορόσημο της ιστορίας.

Μια τελετουργική πορεία που καταλήγει σε μια υπόγεια κατάδυση, σε ένα ρήγμα διαλογισμού. Με στόχο την πνευματική κάθαρση, τοιχία ορθώνονται και αναδύονται, προσκαλώντας τον επισκέπτη σε ένα ταξίδι εσωστρέφειας.
Η πορεία κάνει στάση σε ένα λιτό, μα έντονα χαρακτηρισμένο, σύμβολο της θρησκευτικότητας του τόπου. Ένα λευκό ξωκλήσι του Ελληνισμού που στέκεται λίγο πριν την μεγάλη κλίση απ’ το ανάχωμα. Στα αριστερά και πριν το ναΐσκο ένα άνοιγμα εκτονώνει τη πορεία του επισκέπτη σε μια υπαίθρια μαζική σύναξη στο χώρο που βρίσκονται οι δεκατρείς σταυροί των θυμάτων. Εκεί στήνεται ένας βωμός κατάθεσης στέφανων και τιμών, στα ίχνη της έκρηξης. 

Επιστρέφοντας στο γραμμικό πέρασμα και αφήνοντας το σημείο τελετών ο επισκέπτης καταδύεται προς το σημείο της τραυματικής διάρρηξης του εδάφους. Διασχίζοντας την υπόγεια κλίμακα, και μέχρι το μάτι να προσαρμοστεί, διατίθονται ως μια μοναδική δωρεά, τα δεκατρία πλατύσκαλα που διευκολύνουν και αναστοχαστικά την κατάβαση. Ελάχιστες, ανακουφιστικές στιγμές μιας Νέκυια*. 
Αφήνοντας πίσω την οπή, τα ματιά καίνε και κλείνουν τώρα από το φως, και η διαδικασία μύησης υποβοηθάται από τα τοιχία που σκοποθετούν στο τραυματικό κέντρο. Παρόλη την πορεία που έκανε και την εγγύτητα της τελικής του θέσης το σημείο της πληγής μένει ανέγγιχτο. Ο επισκέπτης του χώρου βρίσκεται να μετεωρίζεται στο κενό της διάρρηξης του τραυματικού γεγονότος αλλά και στην ανοικτότητα της μετουσιώσης του. Η διαδρομή καταλήγει πάνω από το κρατήρα σε μια σταυρωτή εναέρια αποβάθρα που στο κέντρο της αναφύεται ένα πανύψηλο κυπαρίσσι. Το κεντρικό σημείο είναι ένα άβατο σημείο για το θεατή, όπως αρμόζει άλλωστε σε κάθε μνημειακό χώρο, διαθέσιμο μόνο στην ανάπτυξη μιας συμβολοποιημένης ζωής. 
 

 

_ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΤΟΥ ΜΝΗΜΕΙΟΥ:  τοπιακή διαμόρφωση / σύνολο κατασκευών 

 

Μια γλυπτική αρχιτεκτονική εγκατάσταση δομημένη για τις ανάγκες και λειτουργίες του συγκεκριμένου χώρου/τόπου. Ένα μνημείο που ξεπερνά τα όρια του μνημείου ως αυτοαναφορά και μετατρέπεται σε εμπειρία. Ένα κτίσμα σύμβολο που κάνει ορατή την παρουσία από χιλιόμετρα ψηλά μέσω της δομής του. Γλυπτό-κτίσμα-μνημείο-σύμβολο, επιτρέπει τη βιωματική πορεία του επισκέπτη σε κάθε μορφή. Συμβολικά η δομή του μνημείου έχει αναφορές σε αρχετυπικά σύμβολα όπως Μάνταλα** Ήλιο (άστρο της Βεργίνας), Σταυρό, Κυπαρίσσι, Ακτίνες, ο Κρατήρας ο ίδιος. Το Μάνταλα* λειτουργεί ως εστία διαλογισμού, (σύμβολο που εντοπίζεται από την κάτοψη του κτίσματος και από τη βιωματική του πορεία από την περίμετρο προς το κέντρο και ανάποδα). Μέσω της διαχρονικότητάς του, αλλά και της συμβολικής του απλότητας ως γενικευμένος κύκλος , προσφέρει ένα πλαίσιο όπου μπορεί ν’ αναπτυχθεί η σκέψη του επισκέπτη. Καθορίζει αρμονικά και λειτουργικά τα σύνορα μεταξύ του εσωτέρου Είναι και του Έξω κόσμου. Αποτελεί την πρωταρχική υπέρλεπτη δομή που διαχωρίζει το κενό με τον κόσμο. Με αυτή την έννοια, το Μάνταλα δρα και αντιδρά ως μέντορας του ανθρώπου που αναζητά την ουσία του όντος σε σχέση με τον κόσμο.

Χρησιμοποιούνται δομικά αρχιτεκτονικά σχήματα σε σχέση με την περιοχή, την μορφολογία του εδάφους και τα ίχνη της μνήμης που άφησε το οστικό κύμα της έκρηξης και δημιουργείται μια ιδέα σύζευξης διαφόρων ενεργειακών πεδίων, όπως το ουράνιο τόξο που σχηματίζεται μόνο όταν συνυπάρξουν το ηλιακό φως, το νερό και η όραση του παρατηρητή.

Το σύμβολο του Ήλιου δημιουργείται από τον ρόδακα που υπάρχει στο αιωρούμενο κέντρο της αποβάθρας - και τις 16 ακτίνες που εκτείνονται περιμετρικά του, όπως ακριβώς συμβαίνει και με το άστρο/ήλιο της Βεργίνας. Σύμβολο ανώτερου εαυτού, φωτός, και ενόρασης. Στο Χριστιανισμό θεωρείται ο ήλιος αξιόλογο σύμβολο του Θεού, ενώ στον Ινδουισμό η ψυχή ανεβαίνει μετά το θάνατο προς τον ήλιο πάνω στις ακτίνες του.

Ο Σταυρός που εντοπίζεται σε διάφορες στιγμές του έργου, εντοπίζει και το κέντρο του κρατήρα. Εκεί που το Κυπαρίσσι αποδίδει και το συμβολικό νόημα της αιώνιας, ταφικής του θλίψης, αλλά και σαν μια φλόγα που σιγοκαίει, μια δύναμη ανάτασης προς τον ουρανό.Το άβατο κέντρο του Κρατήρα, μια διάτρητη, ακτινωτή επιφάνεια, που διαφυλάσσει τη θέση που αναφύεται το κυπαρίσσι. 
Ακτίνες που διαπερνούν όλη την επιφάνεια του χώρου, και διαγράφουν τα ίχνη της αφηγηματικής καταγωγής του.

 

**Η λέξη μάνταλα (σανσκριτικά), από μόνη της, προέρχεται από τη ρίζα manda, που σημαίνει ουσία, στην οποία προστέθηκε η κατάληξη la, που σημαίνει εμπεριέχον. 
 

_ΤΕΧΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΤΡΟΠΟΥ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ 

Το όλο Έργο είναι ουσιαστικά μια Διαδρομή, που ξεκινά από το χώρο στάθμευσης με ελεύθερες κολώνες ύψους 3μ., που πυκνώνουν προς την πύλη, κι ένα τοιχίο επίσης 3μ. ύψους. Διαγράφει επίγεια πορεία -ως διάδρομος- μέσα από ένα παράλληλο πλαίσιο τοιχίων ύψους και πάλιν 3μ., περνά από το μικρό ναΐσκο 5Χ8μ., κοντά στο χώρο των εικονικών τάφων, κι οδεύει προς τον κρατήρα του ατυχήματος, μέσα από μια κατηφορική, υπόγεια σήραγγα/κλίμακα αρχικά και στη συνέχεια μέσα από μια επίγεια ακάλυπτη διαδρομή ανάμεσα σε πανύψηλα τοιχία ύψους 7μ., που οδηγεί συμβολικά σε μια σταυροειδή αποβάθρα/πλατφόρμα και κορυφώνεται στο κέντρο ακριβώς του κρατήρα, με συμβολική ανάταση προς τον ουρανό μέσα από τη μορφή ενός σεμνού ψηλου κυπαρισσιού στο κέντρο ενός ρόδακα.
Εφαρμόζοντας την πιο πάνω ιδέα και με στόχο να ενσωματώνεται η κατασκευή στο δοσμένο τοπίο, η κατασκευή υλοποιείται με μια από τις πιο συνήθεις τεχνικές δόμησης που εφαρμόζεται στο νησί. Η διαδρομή/μνημείο, που στο σύνολο της συμπεριλαμβάνει, εκτός από τις κολώνες και τα τοιχία, και το εφαπτόμενο εκκλησάκι, τον υπόγειο κι επίγειο διάδρομο, τη σταυροειδή αποβάθρα και τις συμβολικές ακτίνες, δομείται συνολικά από οπλισμένο σκυρόδεμα, ή και σοβατισμένα τούβλα που βάφονται λευκά.
Ένας αναγκαίος περιμετρικός δακτύλιος συνεχούς θεμελίωσης στο πρανές του κρατήρα θα στηρίξει την προτεινόμενη κατασκευή από τη μια, αλλά και θα διατηρήσει και προστατεύσει από τη διάβρωση και την βίαια δημιουργηθείσα γεωμετρία του κρατήρα της έκρηξης. Κατασκευάζεται από οπλισμένο σκυρόδεμα, αλλά θάβεται κι εξαφανίζεται κάτω από το φυσικό χώμα, που παραμένει άγριο, με διάσπαρτα τα βλήματα και κατάλοιπα της έκρηξης ως έχουν σήμερα. 
Γύρω από τον κρατήρα, 13 συμβολικές ακτίνες που μετασχηματίζονται σε σταυρούς ακολουθουν την γεωμετρία του εδάφους με τη μορφή λωρίδων πλάτους 50εκ, ισοϋψείς προς το φυσικό έδαφος, που προκύπτουν από τη διοχέτευση σκυροδέματος μέσα σε υπόγεια αυλάκια βάθους 30εκ. 
Οι ξύλινοι σταυροί που τοποθέτησαν οι συγγενείς των θυμάτων κρατιούνται στη θέση τους. Μπροστά από τους σταυρούς και σε οριζόντια απόσταση 5 μέτρων αναγείρεται αναθηματικός βωμός ύψους 80εκ., από εμφανές οπλισμένο σκυρόδεμα με εσώγλυφα χαραγμένα τα ονόματα των ηρώων που χάθηκαν στη μεγάλη έκρηξη. 
Ο χώρος τελετών και ο χώρος στάθμευσης θα δεχτούν τα απορρίμματα της εκσκαφής και θα έχουν επιφάνεια από πατημένο χώμα κι άμμο. Οι κολώνες που προσανατολίζουν προς την είσοδο του μνημείου κι οριοθετούν τον χώρο στάθμευσης και θα είναι από οπλισμένο σκυρόδεμα.
Όλες οι κατασκευές από οπλισμένο σκυρόδεμα, μαζί κι ο υφιστάμενος υδατόπυργος θα χρωματιστούν με λευκή βαφή, σε αναλογία με τα παραδοσιακά ασβεστωμένα κτίσματα.

Η φροντίδα του χώρου θα συνίσταται σε περιοδική καθαριότητα και βάψιμο.